گیاهان دارویی- خواص هل

هل گیاهی است که دانه های درون میوه آن بوی قوی، معطر و طعم بسیار مطبوعی دارد و خواص هل کاربرد بیشماری دارد.

نام علمی:  Elettaria cardamomum

نام سانسکریت: الا  (Ela)

نام چینی: شارن (Sharen)

بخش مورد استفاده: دانه

مزه و انرژی گیاه: تند، شیرین / گرم

تاثیر بعد از هضم(ویپاکا): تند / VK- ، P+ (اگر افراطی مصرف شود)

بافت تحت تاثیر: پلاسما، خون، مغز استخوان و بافت عصبی

دستگاه تحت تاثیر:  دستگاه گوارش، تنفسی، گردش خون، عصبی

خواص: محرک ، خلط آور، بادشکن، مقوی معده، معرق

احتیاط: زخم های گوارشی، پیتای بالا در تیپ های بدنی

نحوهﻯ آماده سازی: دم کرده (نجوشانید)، پودر (100 تا 250 میلی گرم)، جوشانده با شیر

موارد تجویز: انواع سرماخوردگی، سرفه، برونشیت، آسم، خشونت صدا، از دست دادن حس چشایی، جذب بد غذا، سوء هاضمه

رویش گیاه هل

هل گیاهی است از خانواده Zingiberaceae ،گیاهی علفی و دارای ریزوم پایا (گیاهانی با قسمتهای چوبی بیشتر و طول عمر بیش از 2 سال) و مفصل داری است که همه ساله خوشه های هوایی انبوه به ارتفاع 4 تا 5/5 متر از آن خارج می شود.

برگ ها متناوب ، کامل ، نوک تیز و منتهی به غلاف بزرگ با شکاف طولی دارد. در پهنک برگ های آن یک رگبرگ اصلی مشخص ، همراه با تعداد زیادی رگبرگ های فرعی شانه ای مشاهده می شود. گلهای آن به صورت سنبله یا گرزن یک سویه و به تعداد 5 یا 6  ، در طول محوری مجتمع می باشد. پوشش گل ان از 3 کاسبرگ سبز رنگ و 3 گلبرگ متفاوت تشکیل می یابد. یک پرچم زایا و مادگی سه برچه ای ، محتوی تعداد زیادی تخمک می باشد. میوه آن به صورت پوشینه ، ناشکوفا و محتوی دانه های متعددی می باشد.

این میوه ها سه خانه ، بیضوی یا بیضوی دراز ،3 گوش (در انواع بزرگ) یا مدور (در انواع کوچک)، به طول 10 تا 20 و قطر 5 تا 9 میلیمتر می باشد. رنگ میوه خاکستری روشن مایل به زرد یا زرد کاهی و سطح آن ممکن است صاف و یا دارای خطوط طولی باشد.

هل در دوران گذشته

تولید کنندگان اصلی هل هندوستان ، گواتمالا ، تانزانیا و سریلانکا است. قدیمی ترین اسناد در مورد گیاه هل مربوط به نوشته های سانسکریت ساس روتا می باشد. حدود دو قرن قبل از میلاد انواع هل در بندر اسکندریه مورد تجارت قرار می گرفته است.

ترکیبات شیمیایی هل

میوه های خشکیده هل واقعی شامل روغن های ضروری ، روغن ها ثابت ، رنگدانه ها و پروتئین ها ، سلولز پنتوسان ها ، قند ها ، مواد نشاسته ای ، سیلیکون ، اگزالات کلسیم و مواد معدنی می باشد. شاخص اصلی کیفیت برای هل که بو و طعم آن را کنترل می کند روغن اسانسی تشکیل دهنده آن می باشد.

هل معمولاً محتوی % 7- 5/3 روغن اسانسی می باشد. اجزاء اصلی تشکیل دهنده روغن های هل ؛ سینئول8/1 (%60 -20) و -aتریپنتیل استات (%53 -20) می باشد . دیگر مواد تشکیل دهنده عمده و اصلی شامل لینالین استات ، لینالول ، بورنئول ،-a ترپینئول ، a- پینن ، لیمونن و مایرسین است.

خواص هل و تاثیرات آن بر بدن

جویدن دانه های هل پس از صرف غذا ضمن کمک به هضم و گوارش بهتر غذا، می تواند بوی نامطبوع دهان (مثل بوی سیر و پیاز) را نیز خنثی کند. دانه های هل خواص گرمابخشی داشته و معده و روده ها را تقویت می کنند. هل اشتها را تحریک می کند و عمل هضم غذا را بهبود می بخشد.

دانه های هل شبیه به قلب است به همین خاطر برای بیماری های قلبی بسیار مفید است.

نوشیدن دم کرده ی داغ آن موجب تسکین کولیت، سوءهاضمه،باد نفخ،حالت تهوع و بی حالی شده و مانع ترشح زیاد اسید معده می شود.

دانه های هل خاصیت داروی اکسپکتورانت را دارد و سینوس ها و برونش ها، بینی و سینه را از خلط و ترشحات اضافی پاک می کنند. هل چنان که ذکر شد خواص گرمابخش و انرژی زا دارد از این رو به بهبود روحیه و بازیابی انرژی و توان از دست رفته کمک می کند، اضطراب و نگرانی را کاهش می دهد و در رفع افسردگی موثر است.

هل همچنین کلیه ها را تقویت می کند و گفته می شود برای درمان شب ادراری کودکان مفید است.موارد گزارش شده به عنوان ضد باکتری، هضم کننده، ضد قارچ، ضد نفخ، مسهل، مقوی قلب، قاعده آور، افزایش دهنده قوای جنسی، ضد سرطان، مقوی معده، سقط کننده از خواص درمانی هل می باشد.

معمولاً از هل برای برطرف نمودن سوء هاضمه، سرفه و خارش، پیشگیری و درمان اختلالات گوارشی، گرفتگی گلو، احتقان ریه و عفونت های دهان استفاده می شود.

یک مورد ویژه و بسیار ارزشمند از خواص هل،جلوگیری از تشکیل خلط در گلو است. از این رو می توان آن را به محصولات لبنی و پودینگ ها افزود تا اثر شیر را که موجب تشکیل خلط در گلو می شود خنثی کرده و به هضم آن نیز کمک کند.

مصارف خارجی هل

هل گیاهی با عطر قوی (بعضی از انواع دارای عطر ضعیف) است به همین جهت یکی از موارد استفاده آن برطرف نمودن حالت تهوع و استفراغ می باشد. آروماتراپی استنشاقی هل  می تواند به داروهای ضد تهوع و استفراغ، در کاهش شدت تهوع ناشی از شیمی درمانی کمک کند.

هل در آیورودا

هل  در طب آیورودا یکی از بهترین و بی خطرترین محرک های هضم است که طحال را بیدار، ساماناوایو را تحریک، آتش آگنی را برافروخته و کافا را از معده و ریه دفع می کند. هل قلب و ذهن را با نشاط و فعال می کند.

اگر هل به شیر اضافه شود، جلوی تشکیل موکوس را در معده می گیرد، اگر به قهوه اضافه شود سم کافئین را می گیرد.

کیفیت آن ساتوایی است و برای شکوفایی و روانی جریان انرژی حیاتی بدن خوب است. هل برای رفع سوءهاضمه کودکان یا ساختار واتایی مفید است. در این خصوص بهتر است آن را با رازیانه مخلوط کنیم. هل جلوی حالت تهوع، بادگلو کردن و برگشت اسید معده به مری را می گیرد.

هل در طب ایرانی

.هل سبز و سفید به عنوان طعم دهنده  به چای، غذا و شیرینی جات در ایران کاربرد زیادی دارد. در طب گیاهی ایران هل گرم و خشک دانسته شده و برای رفع سردی از معده و روده ها، خوشبو کردن دهان و نفخ شکم به کار می رفته است.