زرشک

زرشک

زرشک، در مناطق مختلف جهان وجود دارد و از خواص زرشک در موارد بسیاری استفاده می شود. ایران بزرگترین تولیدکننده زرشک در دنیا می باشد.

رویش گیاه زرشک:

زرشک درختچه ای است دارای ساقه های خاردار که ارتفاع آن تا 4 متر نیز می رسد. چوب این درخت قهو ه ای، قرمز و یا زرد رنگ می باشد. برگ های آن بیضی شکل با دندانه های اره ای و گل های آن خوشه ای و زردرنگ است. شاخه های زرشک تیغ های زیادی دارد. میوه زرشک قرمز رنگ، گوشتی، بیضوی شکل و دارای طعمی ترش است.

قسمت های مختلف آن ها شامل ریشه، برگ، پوست و میوه از گذشته های دور در ایران به عنوان دارو استفاده می شده است. به ریشه درخت زرشک آئر خیس گفته می‌شود. زرشک بومی مناطق معتدل و نیمه استوایی اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی است.

کشور ایران بزرگترین تولیدکننده زرشک در دنیا است که در این میان استان خراسان و شهرستان قائنات با در اختیار داشتن نزدیک به ۹۷ درصد از اراضی زیرکشت این محصول، تولید ۹۵ درصد از زرشک دنیا را در اختیار دارد.

زرشک در دوران گذشته:

تاريخ استفاده از زرشک و خواص آن  در طب چينی و سنتی به حدود  3000سال قبل برميگردد. ریشه زرشک با نام سنتی مومیایی از قدیم برای درمان تب مالت در منطقه چهار و محال و بختیاری کاربرد داشته است.

زرشک به دليل داشتن ترکيبات آلکالوئيدي (بربرين) تأثير زيادي در درمان انواع بيماريها داشته که مهمترين آن شامل ليشمانيوزيس، جلوگيري از رشد باکتري ها، کاهش انقباض عضلات صاف، کاهش التهاب، جلوگيري از تجمع پلاکت ها، تحريک ترشح صفرا، کاهنده فشار خون، ادرار آور و … مي باشد.

ترکیبات شیمیایی زرشک:

برخي از آلکالوئيدهای اين گياه شامل بربرين، ژاتروريزين، اکسي اکانتين، بربامين و غيره است. عصاره اتانولی ریشه زرشک دارای آلکالوئیدی به نام اکسی کانتین است، که دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی است. تحقيقات اخير اثرات ضددرد، ضدالتهاب و ضدسرطانی ريشه اين گياه را نشان داده است.

مطالعات نشان مي دهد که آلکالوئيد های گياه زرشک، قادرند ايمنی به ­واسطه سلول های T را افزايش دهند.

پوست و ريشه اين گياه نسبت به بخشهاي هوايی، مواد موثر بيشتري (آلکالوئيدها) دارند. آلکالوئيدها با کم کردن آندروژن ها منجر به آتروفی سلول های اپيتليال شده و از تأثير آندروژن بر روي بافت جلوگيری مي نمايد و بدين ترتيب موجب درمان سرطان مي شوند و مصرف بالاي بربرين مي تواند باعث فلج تنفسی و حتی مرگ شود.

درمان بیماری ها با زرشک:

از خواص زرشک می توان به اثر ضد تومور، ضد میکروبی و کاهنده اختلالات عصبی و هم چنین در پیشگیری از اختلالات عروق کرونر قلب اشاره کرد. زرشک کاهنده میزان گلوکز خون است و باعث حساسیت بیشتر به انسولین می گردد. گياه زرشک داراي خاصيت آنتی هيستامينی و آنتي کولينرژيکي است.

زرشک در آیورودا:

زرشک، گیاه تلخی است که دارای انرژی گرمازای خاصی ( پرابهاوا ) که به آن خاصیت از بین بردن آما و سم زدایی می دهد. به طور عمومی می توان آن را مانند سایر گیاهان تلخ با خاصیت کاهندهﻯ پیتا و افزایندهﻯ واتا در نظر گرفت. اما در واقع احتمال این که زرشک واتا را برانگیخته کند به نسبت سایر گیاهان تلخ کمتر است. به خصوص اگر با زردچوبه ترکیب گردد.

زرشک کبد را پاکسازی و فعالیتش را تنظیم می کند.

برای کاهش آما و چربی از بدن باید آن را با زردچوبه ترکیب نمود. اگر مقدار زردچوبه دو برابر میزان زرشک باشد، این ترکیب در مقابله با دیابت هم به کار می آید. برای کنترل پیتا می توان زرشک را با خوک طلایی یا برگ گیاه نیم ترکیب نمود.

خواص زرشک در طب ایرانی:

زرشک از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است، این گیاه قابض، صفرا آور، اشتها آور، مسهل و تنظیم کننده قلب و کبد است.

مقدار 20 – 10 گرم پوست ریشه یا ساقه و یا میوه زرشک را در یک لیتر آب ریخته و آن را بجوش بیاورید سپس آن را از روی اجاق برداشته و بگذارید به مدت 10 دقیقه بماند. این جوشانده را صاف کرده و با شکر یا عسل شیرین کنید. مقدار مصرف روزانه آن سه فنجان در فاصله بین غذاهاست.

آب زرشک یکی از نوشیدنی های محبوب ایرانی هاست. همچنین مربای زرشک از جمله مرباهای رایجی است که خاصیت درمانی هم دارد. مشهور است که کبد را از سموم پاکسازی می کند و بهترین دارو برای رفع تصلب شرائین و پایین آوردن فشار خون و رفع غلظت خون است. خوردن آن برای بیماران مبتلا به مشکلات ریوی منع گردیده است.